Kaplica Matki Boskiej Ostrobramskiej w Wilnie jest
niewielka, zajmuje niecała 30 metrów
kwadratowych, ale to ona rozsławia Wilno na
świecie i ściąga do miasta tysiące turystów i
pielgrzymów. Od blisko 300 lat w drugim tygodniu
listopada jest obchodzone Święto Opieki Matki
Boskiej – tygodniowy odpust zwany Opiekami. W
tym roku Opieki odbywają się w 8-16 listopada.
Gdy ktoś po raz pierwszy staje przed Kaplicą
Ostrobramską, często jest zaskoczony, że jest tak mała, a obraz Matki Boskiej stosunkowo duży
(200×165 cm). – Działają stereotypy, że takie miejsca, przyciągające tysiące wiernych, powinny być
monumentalne, a tu – mała kaplica – mówi PAP wileńska przewodniczka Barbara Orszewska.
Ostra Brama to jedna z bram wjazdowych w fortyfikacjach miejskich wzniesionych w XVI w.
Pierwotnie nosiła nazwę Bramy Krewskiej albo Miednickiej, gdyż droga prowadziła w kierunku
Krewa i Miednik. Te nazwy jednak nie przetrwały. – Nazwa Ostra Brama prawdopodobnie pochodzi
od tego, że kiedyś mury obronne miasta tworzyły nieopodal ostry koniec – tłumaczy Orszewska.
W XVII w. karmelici bosi, którzy tuż obok bramy wjazdowej wybudowali kościół św. Teresy,
umieścili w niszy bezpośrednio nad bramą od strony miasta obraz Matki Boskiej. Dopiero później
wybudowano kaplicę. – Średniowieczna brama nie jest duża, to i kaplica nie jest duża. Obraz
natomiast jest duży, bo musiał być widoczny z daleka – wyjaśnia przewodniczka. Po części dzięki
kaplicy i obrazowi Ostra Brama zachowała się jako jedyna z dawnych siedmiu bram wjazdowych do
miasta.
Autor obrazu, namalowanego na siedmiu deskach dębowych i nazywanego też ikoną, nie jest
znany. Legenda głosi, że do obrazu pozowała piękna Barbara Radziwiłłówna, żona Zygmunta
Augusta. – To jest wdzięczna legenda, ale tylko legenda, gdyż obraz powstał na początku XVII w.,
a Barbara Radziwiłłówna zmarła w 1551 roku. Ta stara legenda skutecznie została
„zrewitalizowana” w czasach sowieckich, gdy obiektom sakralnym usiłowano nadać wymiar świecki
– mówi Orszewska.
Matka Boska Ostrobramska jest na obrazie sama, bez dzieciątka. Mówiono więc, że jest to Matka
Boska brzemienna. Świadczyć o tym miał szeroki kształt sukienki Maryi i ręce skrzyżowane pod
sercem. Najbardziej ważkim argumentem na rzecz tej teorii jest to, że na obrazie ostrobramskim
Matka Boska ma dwie korony, jak mówiono: jedną dla siebie, drugą dla dzieciątka, które ma się
urodzić. Z kolei poeta Władysław Syrokomla obecność dwóch koron uzasadniał tym, że Matka
Boska jest Królową Polski i Wielką Księżną Litewską.
Do połowy XIX w. kult Ostrobramskiej Matki Miłosierdzia był bardzo lokalny. Na Litwie czczono
przede wszystkim obraz Matki Boskiej Trockiej, koronowany w 1718 roku, w rok po koronacji Matki
Bożej Częstochowskiej, czy też obraz Matki Bożej Sapieżyńskiej należący do magnackiego roku
książęcego Sapiehów, dzisiaj w ogóle zapomniany.
– Dopiero w XIX w. jako pierwszy obraz ostrobramski spopularyzował Adam Mickiewicz, pisząc
inwokację „Pana Tadeusza”: „Panno święta, co Jasnej bronisz Częstochowy I w Ostrej świecisz
Bramie!”. Popularyzacji sprzyjały powstania listopadowe i styczniowe, po którego stłumieniu rząd
carski to sanktuarium chciał przerobić na sanktuarium prawosławne – opowiada Orszewska.
Koronacja obrazu ostrobramskiego odbyła się dopiero w 1927 roku. Wielkim czcicielem Matki Bożej
Ostrobramskiej był marszałek Józef Piłsudski, który, gdy był w Wilnie, demonstracyjnie modlił się
na bruku przed kaplicą. W kaplicy wśród tysiąca wotów jest m.in. wotum Piłsudskiego ze słowami:
„Dziękuje Ci Matko za Wilno”.
Na świecie do szerzenia kultu Matki Ostrobramskiej najbardziej przyczynili się w pierwszej połowie
XX w. wilnianie, którzy po wojnie zmuszeni byli wyjechać na Zachód bądź Wschód, ale pozostali
wierni swej Orędowniczce. W nowych miejscach zamieszkania budowali kopie Kaplicy
Ostrobramskiej, w swych kościołach parafialnych wieszali obrazy, modlili się i modlą się do swej
Matki o wstawiennictwo.
Ulica Ostrobramska w Wilnie jest często nazywana kościołem jednonawowym pod otwartym
niebem. Ponieważ kaplica jest mała, często – tak jak kiedyś – podczas większych świąt religijnych
bądź latem, gdy przychodzą tysięczne pielgrzymki, w kaplicy są tylko duchowni, a wierni stoją na
ulicy przed kaplicą.
W czasie Opiek, tygodniowych uroczystości odpustowych, które odbywają się od 1735 r.,
całodniowe modlitwy w językach polskim i litewskim przenoszą się do przylegającego do kaplicy
kościoła św. Teresy. Tu wierni modlą się przed kopią obrazu wykonaną przed jego koronacją, kiedy
to zdjęto srebrne szaty Maryi i obraz był konserwowany. Na kopii obrazu Maryja Ostrobramska jest
prezentowana bez srebrnych szat. – Taki wizerunek Matki Boskiej Ostrobramskiej jest mało znany.
Nie wszyscy nawet kojarzą, że to ta sama Matka Ostrobramska – mówi Barbara Orszewska.
Z Wilna Aleksandra Akińczo, Polska Agencja Prasowa
